МОНГОЛЧУУД БИДНИЙ АМЬДРАЛД ХЭРЭГТЭЙ НЭЭЛТҮҮД

Жил бүрийн намар дэлхий дахин Нобелийн шагналын эзэдтэй танилцдаг. Харин энэ жил шагналууд өмнөх жилүүдийнхээс илүү амьдралд шууд хүрэх, бодит шийдэлтэй, хүмүүнлэг утга санаатай байгаагаараа онцлог боллоо.
Энх тайвны шагнал — Ардчилал, айдасгүй амьдралын үнэ цэнэ
Өмнөх жилүүдэд Нобелийн Энх тайвны шагнал ихэвчлэн дэлхийн энхийг сахиулах, дайн зогсоох дипломат санаачилга руу чиглэж байсан бол энэ жил анх удаа “ардчиллын төлөөх өдөр тутмын тэмцэл”-ийг үнэллээ.
Венесуэлийн улс төрч Мария Корина Мачадо өөрийн амь нас, эрх чөлөөг эрсдэлд оруулан ард түмнийхээ эрхийг хамгаалж буйг дэлхий нийт хүндэтгэв.
Ардчиллаа үнэт зүйлс, чөлөөт хэвлэл, үзэл бодлоо илэрхийлэх чөлөө хумигдаж, дарангуйллын шинж чанартай авлигад идэгдсэн систем ноёлох өндөр эрсдэлтэй байгаа Монгол Улсын хувьд энэ бол маш том урам болохуйц сонголт болж байна.
Мачадогийн шагнал нь:
“Ардчилал өөрөө дайн байлдаан биш, гэхдээ тэмцэлгүйгээр оршин тогтнох боломжгүй” гэсэн гол санааг агуулсан билээ.
Хими — Агаар, ус, амьсгалд мэдэгдэхүйц хувьсгал
Өмнөх жилүүдийн Нобелийн химийн шагналууд квант тооцоолол, уураг судлал, нанотехнологийн онолын нээлтүүдэд төвлөрч байсан.
Харин энэ жил шагнал амьдралын чанарт шууд нөлөөлөх бүтээлд олгогдлоо.
Сусуму Китагава, Ричард Робсон, Омар Яги нарын бүтээсэн Metal–Organic Frameworks (MOF) гэдэг материал нь уур амьсгал, ус, агаар, эрчим хүчний тулгамдсан асуудлуудыг шууд шийдэх боломжийг хүн төрөлхтөнд авчирч байна.
MOF нь:
- агаараас нүүрсхүчлийн хий шингээж, агаар цэвэршүүлэх
- бохир уснаас хорт бодис ялгах
- устөрөгч хадгалах шинэ энергийн систем бүтээх зэрэг олон хэрэглээтэй.
Энгийнээр хэлбэл — энэ бол бидний ирээдүйд амьсгалж буй агаарыг цэвэршүүлэх, ууж буй усыг аюулгүй болгох технологийн үндсэн суурь юм.
Монголд утаа, усны бохирдол, эрчим хүчний хомсдол бол тулгамдсан асуудал болоод удаж байна. Тэгвэл MOF шиг технологи өргөн хэрэглээнд нэвтэрвэл ирээдүйд бид хордоогүй усаар хотоо хангаж, утаагүй өвлийг авчрах боломжтой.
Физикийн шагнал — Квант ертөнцийн хил хязгаарыг нээсэн судалгаа
2025 оны Нобелийн физикийн шагнал дараа нь зарлагдаж, Жон Кларк, Мишель Деворет, Жон М. Мартинис нар хүртлээ.
Тэд “макроскоп түвшинд квантын нэвтрэлт (quantum tunnelling) болон энергийн квантчиллыг цахилгаан хэлхээнд анх удаа илрүүлсэн” судалгаагаараа нэрлэгдэв.
Энэхүү ажил нь квант компьютер, супер дамжуулагч электроник, цахилгаан соронзон мэдрэгчийн технологи зэрэг орчин үеийн дэвшилд суурь нөлөө үзүүлж байгаа юм.
Физикийн энэ нээлт нь бидний өдөр тутмын амьдралд —
→ илүү хурдан тооцоолох систем,
→ нарийн мэдрэгч бүхий эмнэлгийн тоног төхөөрөмж,
→ эрчим хүчний алдагдлыг бууруулах шийдэл —
гэх мэт шинжлэх ухааны бодит хэрэглээ авчирна.
Анагаах ухааны шагнал — Дархлааны “өөрийгөө таних” нээлт
2025 оны Физиологи ба Анагаах ухааны Нобелийн шагналыг Мэри Э. Бранкоу, Фред Рамсделл, Шимон Сакагаүчи нар хуваан хүртсэн.
Тэд хүний регулятор T эсүүд (T-regs) болон FOXP3 генийн ач холбогдлыг тодорхойлж, дархлааны систем өөрийн эсрэг дайсагнахаас хэрхэн сэргийлдэг механизмыг илрүүлжээ.
Энэхүү нээлт нь аутоиммун өвчин (дархлал өөрийн эсийг довтлох), хавдрын эмчилгээ, эрхтэн шилжүүлэн суулгах мэс засал зэрэг олон салбарт хувьсгал авчирна гэж үзэж байна.
Монголд ч халдварт бус өвчин, дархлааны эмгэгийн өсөлттэй энэ үед уг нээлт нь эмчилгээний шинэ хандлага нээж өгч болох юм.
Утга зохиолын шагнал — Хүн төрөлхтний дотоод айдсыг үгээр дамжуулсан уран бүтээлч
2025 оны Нобелийн утга зохиолын шагналыг Унгарын зохиолч Ласло Крашнахьоркай хүртлээ.
Тэр “апокалипсийн дараах айдас дунд урлагийн хүчийг хадгалсан, хүн ба нийгмийн эмзэг харилцааг гүн ухааны түвшинд харуулсан бүтээлүүдийнхээ төлөө” хүндэтгэгдэв.
Түүний “Satantango” болон “The Melancholy of Resistance” зэрэг романууд нэрвэгдсэн нийгмийн сэтгэлзүй, хувь хүний доройтол, найдварын эрэл зэрэг сэдвийг илэрхийлдэг.
Түүний уран үгс бидэнд — “хүнд цаг үеийг туулж чадах хүч урлагаас эхэлдэг” гэдгийг сануулж байна.
Бидэнд ямар ач холбогдолтой вэ?
1️⃣ Эрүүл орчин – MOF технологи хэрэглээнд нэвтэрвэл Монголын утааны асуудалд том дэвшил авчрах боломжтой.
2️⃣ Иргэний ухамсар – Мачадогийн энх тайвны шагнал бидэнд “ардчилал бол нэг өдөр олдсон бэлэг биш, өдөр бүр хамгаалдаг үнэт зүйл” гэдгийг сануулна.
3️⃣ Шинжлэх ухаанд итгэх итгэл – Нобелийн шагнал нь оюуны хүч хүн төрөлхтнийг хэрхэн өөрчилж болдгийг дахин харуулсан.
4️⃣ Монголын ирээдүйд уриалга – Манай залуус, судлаачид ч Нобелийн түвшний санаа гаргах бүрэн боломжтой. “Жижиг орон” гэдэг нь жижиг мөрөөдөлтэй гэсэн үг биш билээ.
💰 Нобелийн шагнал дагалдах урамшуулал юу вэ?
-
2025 онд Нобелийн шагналын эзэд тус бүр 11 сая шведийн крон (ойролцоогоор 1 сая ам.доллар) хүлээн авна.
-
Шагналтнууд мөн алтан медаль, Нобелийн гэрчилгээ, мөнгөн шагналаас бүрдэх тусгай багц авдаг.
-
Медаль нь 18 карат алт бөгөөд 175 грамм жинтэй — өөрөөр хэлбэл цэвэр алтны 9 сая төгрөгийн үнэтэй.
-
Шагналын мөнгийг Шведийн Төв банкны хөрөнгө оруулалтын ашиг болон Нобелийн сангаас олгодог.
-
Хэрэв нэг шагнал хэд хэдэн хүнд хуваагдвал мөнгөн дүнг хувь тэнцүүлэн хуваарилна
Таны хариу үйлдэл юу вэ?






