НҮҮРС УЛ БОЛЖ, МӨНГӨ ОД БОЛОХ ЦАГ ИРЭВ ҮҮ?

Монголын эдийн засгийн тулгуур түүхий эдүүдийн хандлага эргэлтийн цэгт ирлээ

I. Үнэт металлын өсөлт ба хөрөнгө оруулагчдын шинэ тренд

2025 оны эхний саруудын байдлаар дэлхийн үнэт металлын зах зээлд эрчтэй өсөлт ажиглагдаж байна. Эдийн засгийн тодорхойгүй байдал, геополитикийн хурцадмал нөхцөл, КОВИД-оос үүдэлтэй инфляцийн дарамт зэрэг нь хөрөнгө оруулагчдыг уламжлалт "аюулгүй хөрөнгө" болох алт, мөнгөн рүү татах болов. Тухайлбал:

• Алтны ханш 2025 оны эхнээс хойш 25.1%-иар өссөн
• Мөнгөний ханш ижил хугацаанд 13.5%-иар өссөн
• Энэтхэгийн MCX бирж дээр 1 кг мөнгө 1181 ам.доллар болсон
  (Financial Express, 2025.04.26)

Алт нь эдийн засгийн хямралын үед үнэ цэнээ алддаггүй уламжлалт хөрөнгө оруулалт байсаар ирсэн. Харин мөнгө нь сүүлийн жилүүдэд аж үйлдвэрийн гол түүхий эд болон хөгжиж байгаа. Ногоон эрчим хүчний шилжилт, цахилгаанжуулалт, цахим төхөөрөмжүүдийн хэрэглээ өсөхийн хэрээр мөнгөний хэрэглээ тэлж, ханшид эерэг дэмжлэг үзүүлэх нөхцөл бүрдэж байна.

Олон улсын хөрөнгө оруулалтын сангууд (ETF) мөнгөнд чиглэсэн багцуудыг идэвхжүүлж эхэлсэн бөгөөд санхүүгийн шинжээчид ирэх 1–2 жилд мөнгөний ханш алтныг давж өсөх боломжтой гэж үзэж байна.

Монгол Улсын хувьд жил бүр 20-30 тонн алт олборлож, Монголбанк арилжааны банкуудаар дамжуулан гадаад валютын нөөцөө хангаж байдаг. Алтны үнийн өсөлт нь Монголд валютын орох урсгалыг нэмэгдүүлэхийн зэрэгцээ, уул уурхайн салбарын нэмэлт хөрөнгө оруулалтыг татах нөлөөтэй. Харин мөнгөний салбарт Монгол бодлогын түвшинд хангалттай анхаарал хандуулж чадаагүй байгаа нь боломжоо алдаж болзошгүйг сануулж байна.

II. Коксжих нүүрсний уналт ба Монголын төсөвт үзүүлж буй дарамт

Монгол Улсын төсвийн орлогын 30 гаруй хувийг бүрдүүлдэг нүүрсний экспортын орлого 2025 онд огцом уналтад орж, нийт эдийн засагт шууд дарамт учруулж эхлээд байна. Сүүлийн байдлаар:

• 2025 оны эхний улиралд Монгол Улс 17.53 сая тонн нүүрс экспортолсон нь өмнөх оны мөн үеэс 3.3%-иар буурсан дүн болсон.
• Харин экспортын орлого 40%-иар буурсан нь гол эрсдэл
  (sxcoal.com, 2025.04)

Нүүрсний үнэ буурахад хэд хэдэн хүчин зүйл нөлөөлж байна. Тухайлбал:

1. Хятадын гангийн үйлдвэрлэлийн агшилт — Хятадын эдийн засгийн удаашрал, тэр тусмаа 2020 оноос хойш үргэлжилж буй барилгын салбарын уналт нь коксжих нүүрсний эрэлтэд сөргөөр нөлөөлсөн.
2. Тээвэр, логистикийн саатал — Замын-Үүд, Гашуунсухайт боомтын тээвэрлэлтийн чадамж хангалтгүй хэвээр байгаа.
3. Өрсөлдөгч улс орнуудын үнийн уян хатан бодлого — Канад, ОХУ, Австрали зэрэг улсын коксжих нүүрс илүү тогтвортой үнээр Хятадын зах зээлд нэвтэрч байна.

Үүний үр дүнд Монголын гадаад худалдааны тэнцэл алдагдалтай гарч, төсөв анх удаа тэнцвэргүй болох хүлээлт бий болсон. Урьдчилсан тооцоогоор 2025 оны төсөв 1.93 их наяд төгрөг (ойролцоогоор 576 сая ам.доллар)-ын алдагдалтай гарах магадлалтай.
(Mongolia Weekly, 2025.04)

Ийнхүү түүхий эдийн ханшид хэт хамааралтай эдийн засаг богино хугацааны савлагаанд өртөмтгий хэвээр байна. Монгол Улсын хувьд нүүрсний экспортыг илүү үр ашигтай, тогтвортой хэлбэрт шилжүүлэх шаардлага зүй ёсоор тавигдаж буй.

🔍 Дүгнэлт: Эдийн засгийн шинэ тэнцвэр хэрэгтэй

Монголын эдийн засаг зөвхөн нэг түүхий эдэд найдах үе дуусгавар болж байна. Үнэт металлын зах зээлийн хандлагыг зөв ашиглах, мөнгө зэрэг дотоод нөөц дээр суурилсан, төрөлжсөн, инновацид түшиглэсэн хөгжлийн стратеги шаардлагатай. Төсвийн алдагдлыг нөхөх богино хугацааны арга замаас гадна, дунд хугацаанд тогтвортой өсөлт бий болгох хөрөнгө оруулалтын шинэ төлөвлөлт чухал байна.