ХӨГШИДДӨӨ ХАЙРГҮЙ НИЙГЭМ

9-р сар 10, 2025 - 13:08
10-р сар 1, 2025 - 21:36
 0
ХӨГШИДДӨӨ ХАЙРГҮЙ НИЙГЭМ

Монгол Улсад мөрдөж буй нийгмийн даатгалын тогтолцоо нь өнөөдөр хүн бүрийн санааг зовоох томоохон асуудлын нэг болоод байна. Одоогийн системийн гол онцлог нь ажиллаж буй залуусын төлж буй шимтгэлээр ахмад настнуудын тэтгэврийг бүрдүүлдэг “эв эе”-ийн зарчимд тулгуурлаж байгаа явдал. Энэ тогтолцоо хэдийгээр социализмын үед үр дүнтэй мэт харагдаж байсан ч өнөөгийн нөхцөлд тогтвортой бус, шударга бус шинжтэй болж хувирсан байна.

Ахмадуудын бодит нөхцөл байдал

Өнөөдөр зарим ахмад настнууд сардаа ердөө 600 мянган төгрөгийн тэтгэвэр авч байна. Энэ хэмжээний орлого нь амьдралын наад захын хэрэглээг хангахгүй, шууд ядуурал руу түлхэж байна. Аргаа барсан ахмадууд төрийн ордны гадаа жагсаж, тэтгэврийн доод хэмжээг 1 сая төгрөгөөс дээш болгохыг шаардаж байгаа нь ч учиртай.

Нэмж хэлэхэд, 2013 оноос өмнө тэтгэврээ тогтоолгосон иргэдийн хувьд тэтгэврийн дээд хэмжээг 1.4 сая төгрөгөөр “таазалсан” хууль хүчин төгөлдөр үйлчилсээр байгаа нь ахмадуудад шударга бус, тэгш бус байдлын илрэл болж байна.

Залуусын нуруун дээрх татварын дарамт

Өнөөгийн хөдөлмөрийн насныхан цалингийнхаа 25 хүртэл хувийг нийгмийн даатгалд төлж байна. Энэ нь олон улсын жишгээс харьцуулахад дэндүү өндөр үзүүлэлт. Жишээлбэл,

  • АНУ-д ажилтан, ажил олгогч нийлээд дунджаар 12.4%-ийг тэтгэврийн даатгалд төлдөг,

  • Германд 18.6%,

  • Японд 18.3% орчим байдаг.

Монголын 25% гэдэг нь дэлхийн жишигтэй харьцуулахад илүү өндөр бөгөөд залуусын хувьд “ирээдүйд юу ч баталгаагүй төлбөр” гэсэн сөрөг хандлага үүсгээд байна. Энэ нь цэвэр мөлжлөгийн шинжтэй татвар мэт ойлгогдож, хувийн тэтгэврийн сан бүхий шинэчлэл шаардах дуу хоолойг улам хүчтэй болгожээ.

Нийгмийн даатгалын сангийн алдагдал

Жил бүр нийгмийн даатгалын сан 2 их наяд төгрөгийн алдагдалтай ажиллаж байна. Энэ тоо жил ирэх тусам нэмэгдэж, тогтолцооны тогтвортой байдалд ноцтой аюул учруулж байна. Уг нь дэлхий дахинд амжилттай хэрэгжиж буй хувийн тэтгэврийн тогтолцоо буюу хуримтлалын зарчим дээр суурилсан систем Монголд хэрэгтэй болжээ.

Жишээ нь:

  • Чилийн загвар: 1981 оноос эхлэн ажилтан бүр хувийн дансандаа тэтгэврийн хуримтлал үүсгэж, хөрөнгө оруулалтын өгөөжөөрөө ирээдүйн тэтгэврээ баталгаажуулдаг.

  • Австралийн Superannuation: Ажил олгогч ажилтныхаа цалингийн 11%-ийг шууд тэтгэврийн хуримтлалд шилжүүлдэг бөгөөд иргэн бүр өндөр насандаа тодорхой хуримтлалтай болдог.

Эдгээр жишээ нь төрөөс хараат бус, ил тод, иргэн өөрөө өмчлөх боломжтой тогтолцоо амжилттай хэрэгжиж болдгийг харуулж байна.

Монголд тулгамдсан асуудал ба шийдэл

Хууль тогтоогчид өнөөдөр алдагдлыг нөхөхийн тулд татварын дарамт нэмэхээс өөр арга зам хайхгүй байгаа нь олон нийтийн шүүмжлэлийг дагуулж байна. Төсвийн үр ашиггүй, хяналтгүй зардал жил бүр өсөж байгаа үед татвар нэмж бус, төсвийн сахилга батыг чангатгах, мөн тэтгэврийн тогтолцоонд шинэчлэл хийх нь чухал.

Гол гарцууд:

  1. Хувийн тэтгэврийн сангийн тогтолцоог нэвтрүүлэх – иргэн бүр өөрийн хуримтлалаа өмчлөх эрхтэй байх.

  2. Төсвийн сахилга батыг чангатгах – тэтгэврийн санг хэтрүүлэн зарцуулдаг практикийг таслан зогсоох.

  3. Олон эх үүсвэртэй сан бүрдүүлэх – хөрөнгийн зах зээл, бондын өгөөж, хөрөнгө оруулалтын сангаар дамжуулан тогтвортой нэмэлт эх үүсвэр бий болгох.

Өнөөгийн тогтолцоогоор тэтгэвэрт гарвал шууд ядууралд ордог дүр зураг Монголд тогтжээ. Ахмадуудын хувьд амьдралын наад захын хэрэгцээг хангахгүй тэтгэвэртэй, залуусын хувьд ирээдүйд баталгаагүй өндөр шимтгэлтэй энэ систем нь үндэсний хэмжээнд дорвитой шинэчлэл шаардлагатай болж байна.

Хэрэв бид тэтгэврийн тогтолцоогоо олон улсын жишигт нийцүүлж, хуримтлалын зарчимд шилжүүлж чадахгүй бол “тэтгэвэр = ядуурал” гэсэн гашуун үнэн бидний амьдралын зайлшгүй бодит байдал хэвээр үлдэх болно.

Таны хариу үйлдэл юу вэ?

Таалагдлаа Таалагдлаа 1
Таалагдахгүй Таалагдахгүй 0
Хайр Хайр 0
Хөгжилтэй Хөгжилтэй 0
Ууртай Ууртай 0
Гунигтай Гунигтай 0
Гайхалтай Гайхалтай 0