АРДЧИЛАЛ ХЭРХЭН ДАРАНГУЙЛАЛ РУУ ШИЛЖДЭГ ВЭ?

Ардчилал бол үг хэлэх эрх чөлөө, хууль дээдлэх ёс, иргэдийн оролцоонд суурилсан засаглалын хэлбэр. Өөрөөр хэлбэл, Democracy (Ардчилал) гэдэг үг нь Грек хэлний "demos" (ард түмэн) болон "kratos" (эрх мэдэл, засаглал) гэсэн хоёр үгнээс гаралтай бөгөөд шууд утгаараа "ард түмний засаглал" гэсэн утгатай.

Гэвч ардчиллыг бүрдүүлдэг институциуд сулрах, иргэдийн итгэл алдагдах, эрх мэдэл хэт төвлөрөх үед дарангуйллын шинж аажмаар ноёлж эхэлдэг. Энэхүү нийтлэлээр ардчилал дарангуйлал руу шилжих үе шатыг тодорхой жишээнүүдийн хамт хүргэж байна.

Нийгэмд ажилгүйдэл, авлига, ядуурал нэмэгдэх үед хүмүүс ардчилсан тогтолцооны үр өгөөжид эргэлзэж эхэлдэг. Төрөөс хүлээлтэд нийцсэн шийдвэр гаргахгүй байх үед “хатуу гар”-тай, хурдтай шийдвэр гаргадаг удирдагчийг дэмжих хандлага хүчээ авдаг.

Жишээ:
1929 оны их хямралын дараа Германд Ваймарын Бүгд Найрамдах Улс тогтворгүй болж, ажилгүйдэл тэнгэрт хадсан. Энэ үед Гитлер “Германыг дахин сэргэнэ” гэсэн уриатайгаар олон нийтийн уур бухимдлыг ашиглан төрийн эрхэнд гарч, эцэстээ тоталитар дэглэм тогтоосон.

Асуудлыг системийн гүн шалтгаанаас бус харин "гаднын хүчин", "дотоодын урвагчид", "мөнгөний эрх ашиг" гэх мэтээр тайлбарлан ард түмний дэмжлэгийг авдаг. Тэд өөрсдийгөө “ард түмний жинхэнэ төлөөлөгч” хэмээн тодорхойлж, хэвлэл мэдээлэл, шүүмжлэгчдийг намнах оролдлого хийдэг.

Жишээ:
Туркийн Ерөнхийлөгч Режеп Тайип Эрдоган 2000-аад оны эхэнд ардчилал, шинэчлэл уриатай гарч ирсэн ч 2016 оны төрийн эргэлтийн оролдлогын дараа мянга мянган сэтгүүлч, шүүгч, багш нарыг “төрийн дайсан” гэж зарлаж, баривчилсан. Энэ явдлаас хойш Турк улсад хэвлэлийн эрх чөлөө эрс муудсан.

Төрийн тусгаар байдал, хяналт-тэнцвэрийн зарчим алдагдахад дарангуйллын нөхцөл бүрддэг. Шүүх, аудит, парламент зэрэг байгууллагууд Ерөнхийлөгч, Ерөнхий сайдын шууд удирдлагад орж, шүүмжлэл хэлдэг хэн бүхэн дарамтад өртдөг.

Жишээ:
ОХУ-д Ерөнхийлөгч Владимир Путин 2000 оноос хойш олон удаа эрх мэдлээ сунгаж, Үндсэн хуульд өөрчлөлт оруулан 2036 он хүртэл төрийн тэргүүнээр суух эрхтэй болсон. Шүүхийн байгууллагууд тусгаар байдлаа алдаж, улс төрийн сөрөг хүчнийхэнд ял тулгах хэрэгсэл болсон.

Иргэдийн дуу хоолойг дарах зорилгоор цахим орчны хяналт, цензур, тагналт нэмэгддэг. Жагсаал, цуглаан хийх, үзэл бодлоо илэрхийлэх нь “төрийн эсрэг үйлдэл” гэж ангилагддаг. Энэ нь нийгмийн дунд үүсэх эрүүл шүүмжлэлийг дарж, нийгмийн дуу хоолойг таслах зорилготой.

Жишээ:
Хятадын Шинжаан бүсэд олон тооны Уйгар иргэдийг “сургалтын төв” нэрээр хорьж, соёлын нэгдмэл байдал нэрийн дор эрх чөлөөг нь хязгаарласан нь дэлхий дахинд өргөн хүрээтэй шүүмжлэлд өртсөн. Ийм хяналттай нийгэмд ардчиллын орон зай үгүй болдог.

Ардчилал гэдэг зөвхөн сонгууль явуулах бус, жинхэнэ сонголттой, өрсөлдөөнтэй орчныг бүрдүүлэх тухай ойлголт юм. Дарангуйллын тогтолцоонд өрсөлдөгч намыг хууль, шүүхийн аргаар шахах, тэдний нэр дэвших эрхийг хязгаарлах нь элбэг.

Жишээ:
Беларусийн Ерөнхийлөгч Александр Лукашенко 1994 оноос хойш 6 удаа сонгогдсон ч олон улсын ажиглагчид түүний удирдсан сонгуулиудыг шударга бус хэмээн удаа дараа мэдэгдэж ирсэн. 2020 оны сонгуулийн дараа эсэргүүцлийн жагсаал өрнөж, олон зуун иргэн баривчлагдсан нь тус улсын ардчиллын нөхцөл байдал бүрэн уналтад орсны дохио болсон.

Ардчилал бол сонгууль өгөхөөс ч илүү гүн утгатай. Энэ нь төрд хяналт тавих, мэдээлэл авах эрхээ эдлэх, чөлөөтэй ярьж, асууж, шүүмжлэх эрхтэй байх нийгмийн тогтолцоо юм. Тиймээс бид өдөр тутамдаа идэвхтэй, хариуцлагатай иргэн байж, ардчиллаа хамгаалах нь Монгол Улсын иргэн бүрийн үүрэг юм. Харин бүхнийг бусдын гарт даатгаж үлдээвэл нийгмийн дэг журам өөрчлөгдөж, эрх мэдлийн хэт төвлөрөл үүсч биднийг дарангуйллын дэглэм рүү түлхэхэд тун ойрхон байна.

NOVA.mn – Бодит мэдээлэл. Бодитой шийдэл.
Ардчиллыг хамгаалахын тулд шүүмжлэхээс айлгүй, оролцохоос залхууралгүй байцгаая.